Ünlü iktisatçı Mahfi Eğilmez, ekonomik kriz dönemlerinde tüketim alışkanlıklarında dikkat çekici değişimler yaşandığını vurguladı. Eğilmez’e göre, enflasyonun yükselmesine rağmen tüketim devam ediyor, ancak harcama şekilleri değişiyor; orta sınıf alt gelir seviyelerine doğru kayarken, tüketimde statü endişesi ve gösteriş odaklı harcama eğilimleri öne çıkıyor.
“Ruj Etkisi” Kriz Döneminde Küçük Lüksleri Öne Çıkarıyor
Eğilmez, “ruj etkisi” olarak adlandırılan olgudan söz ediyor. Bu etki, ekonomik sıkıntı yaşanan dönemlerde tüketicilerin büyük harcamalardan kaçınarak, kendilerini iyi hissettiren küçük ve gösterişli ürünlere yönelmesini açıklıyor. 2008 finans krizinde ABD’de Estee Lauder’in kozmetik ürünleri satışlarında görülen artış, bu etkiyi ortaya koyan örneklerden biri olarak gösteriliyor.
Statü Endişesi ve Gösteriş Tüketimi
Orta sınıfın harcamalarını şekillendiren bir diğer unsur statü endişesi. Alain de Botton’un çalışmalarından esinlenen bu kavram, insanların toplum içindeki algısını yüksek tutma isteğine dayanıyor. İnsanlar pahalı cep telefonları alıyor, lüks kafelere gidiyor ve markalı kıyafetler tercih ederek sosyal statülerini yansıtmaya çalışıyor. Bu davranış, Thostein Veblen’in Aylak Sınıf Teorisi’nde tanımladığı gösteriş tüketimiyle paralel.
Pahalı Mallar ve Borçlanma Eğilimi
Orta sınıfın üst gelir grubuna erişememesi, ellerindeki kaynakları küçük ama göz alıcı harcamalara yönlendirmesine ve hatta borçlanmasına yol açıyor. Restoran ve kafeler dolup taşarken, pahalı elektronik ve kozmetik ürünlere talep artıyor. Üst gelir grubu ise ikinci ve üçüncü konut alımı, araç yenileme ve yatırım amaçlı harcama yapmayı sürdürüyor.
Orta Sınıfın Dönüşümü
Eğilmez’in gözlemlerine göre, bir zamanlar orta ve orta üst gelir grubunun tercih ettiği mekanlar artık üst gelir grubuna hizmet veriyor. Orta sınıf tamamen kaybolmuyor; yalnızca alt gelir seviyelerine doğru kayıyor. Orta üst gelir grubu ise yeni orta sınıfı oluşturuyor.
Bu analiz, kriz dönemlerinde tüketim alışkanlıkları ve sosyal sınıf yapısında yaşanan değişimi gözler önüne seriyor.
