Türkiye’de kayıt dışı çalışan bir işçinin iş kazası geçirmesi durumunda, Sosyal Güvenlik Kurumu’nun (SGK) işçiyi kaza tarihi itibarıyla re’sen sigortalı yapması kamuoyunda zaman zaman tartışma konusu olsa da, uzmanlar bu uygulamanın sosyal devlet anlayışının güçlü bir yansıması olduğunu vurguluyor. Bu yaklaşım sayesinde hem işçiler hem de aileleri ağır mağduriyetlerden korunmuş oluyor.
Sigortasız Çalışan Kaza Geçirdiğinde Süreç Nasıl İşliyor?
Bir işçinin sigortasız çalışırken iş kazası geçirmesi halinde SGK hemen harekete geçiyor. Olayın durumuna göre sosyal güvenlik denetmenleri veya müfettişler devreye girerek kapsamlı bir inceleme yapıyor.
Bu süreçte:
-
İşçinin gerçekte ne zamandır çalıştığı,
-
Aldığı ücret,
-
Kazanın nasıl meydana geldiği,
-
İşverenin veya diğer tarafların sorumluluğu
ayrıntılı şekilde araştırılıyor. Tanık beyanları, kamera görüntüleri, iş yeri kayıtları gibi her türlü veri incelenerek bir rapor hazırlanıyor. Bu rapor hem kazanın resmen tanınmasını sağlıyor hem de işçiye yönelik sosyal güvenlik işlemlerinin başlatılmasına temel oluşturuyor.
Ölümle Sonuçlanan Kazalarda Aileye Çifte Güvence
İş kazasının ölümle sonuçlanması halinde SGK, geride kalan yakınları maddi açıdan koruma altına alıyor. Hak sahiplerine:
-
Ölüm geliri,
-
Şartları sağlanıyorsa ölüm aylığı,
-
Ayrıca cenaze ödeneği
ödeniyor. Gelir ve aylığa aynı anda hak kazanılması halinde, yüksek ödeme tam olarak; düşük ödeme ise yarı oranda aileye veriliyor. Böylece işçinin kaybı nedeniyle aile ekonomisinin tamamen zora girmesi engelleniyor.
Sistemin dikkat çeken yönlerinden biri de SGK’nın yaptığı ödemeleri kusurlu işverene veya kazada payı olan diğer kişilere rücu ederek geri alması. Bu sayede hem aile korunuyor hem de kamuya ek mali yük oluşmuyor; sorumluluk doğrudan kusurlu tarafa yönlendiriliyor.
Dünyadaki Uygulamalarla Karşılaştırıldığında Türkiye’nin Farkı
Birçok ülkede iş kazası ödemeleri devlet tarafından değil, özel sigorta poliçeleri veya özel fonlar aracılığıyla gerçekleştiriliyor. Örneğin:
-
ABD’de işveren bir poliçe yaptırmamışsa, iş kazası geçiren işçi çoğu zaman hiçbir ödeme alamadan yıllarca süren tazminat davalarına mecbur kalabiliyor.
-
İngiltere’de ise devlet doğrudan gelir ya da aylık bağlamıyor; sistem büyük ölçüde özel yapılar üzerinden işliyor.
Türkiye’nin sistemi ise bu yönüyle öne çıkıyor. İşçi sigortasız bile olsa SGK tarafından kapsam içine alınıyor, gelir güvencesi sağlanıyor ve aile maddi açıdan yalnız bırakılmıyor. Uzmanlara göre bu durum, Türkiye’nin sosyal güvenlik sistemini uluslararası ölçekte benzersiz yapan en güçlü unsurlardan biri.
‘Bir Gün Sigorta’ Tartışmalarına Açıklık
Kamuoyunda zaman zaman dile getirilen “SGK sadece kaza gününü sigortalı olarak işliyor” eleştirisine uzmanlardan açıklama geliyor. Buna göre:
“Re’sen sigortalı gösterme işlemi sadece başlangıç niteliğindedir.”
İlk kayıt, iş kazası nedeniyle sosyal güvenlik haklarının devreye girebilmesi için yapılır. Denetim ve incelemeler tamamlandıktan sonra işçinin gerçek çalışma süresi geriye dönük olarak sisteme işlenir. Yani uygulama, işçinin haklarını güvence altına almak için atılan ilk adımdır; çalışma geçmişi sonradan tam olarak kayıt altına alınır.
Sosyal Devletin Güçlü Bir Yansıması
SGK’nın bu uygulaması, sigortasız çalışan bir işçi kaza geçirdiğinde bile aileyi koruyacak bir güvenlik ağı sunuyor. Hem gelir güvencesi sağlanıyor hem de kusurlu işveren sorumluluğunu üstlenmek zorunda kalıyor.
Yetkililer bu yaklaşımı şöyle özetliyor:
“Sistemin temel amacı işçiyi merkeze almak ve mağduriyeti ortadan kaldırmaktır.”
Sonuç olarak Türkiye’nin sosyal güvenlik yapısı, iş kazaları gibi hayati durumlarda işçiyi ve ailesini yalnız bırakmayan, güçlü bir koruma mekanizması sunan örnek modellerden biri olarak öne çıkıyor.
