Maaş bordrosu, bir çalışanın işverenden aldığı maaşın yanı sıra, bu maaş üzerinden yapılan kesintiler ve yasal yükümlülüklerin izlenebileceği önemli bir belgedir. Çalışanlar için maaş bordrosu, yalnızca net maaşlarını görmekten çok daha fazlasını ifade eder. Bu belge, sosyal güvenlik primlerinden gelir vergisine kadar, çalışanın yasal haklarının ne kadar korunduğunu ve işverenin yükümlülüklerini yerine getirip getirmediğini anlamak için kritik bir kaynaktır. Maaş bordrosu, her çalışan için yasal haklarının kontrol edilmesinde önemli bir araçtır. Peki, maaş bordrosu üzerinden bu hakları nasıl kontrol edebilirsiniz? İşte maaş bordrosu ile yasal haklarınızı nasıl takip edebileceğiniz hakkında bilmeniz gerekenler.
1. Maaş Bordrosunun Temel Bileşenlerini Anlamak
Maaş bordrosunu incelemek, yalnızca net maaşı görmekle sınırlı kalmamalıdır. Çalışanlar, maaş bordrosundaki her bir kalemi ve bu kalemlerin ne anlama geldiğini anlamalıdır. Maaş bordrosu, şu temel bileşenlerden oluşur:
- Brüt Maaş: Çalışanın, vergi ve sosyal güvenlik kesintileri yapılmadan önceki toplam maaşıdır. Brüt maaş, işverenin ödeme yükümlülüğünü belirler ve çalışanın maaşını hesaplamada temel alınan tutardır.
- Vergi Kesintileri: Çalışanın brüt maaşından yapılan gelir vergisi ve damga vergisi gibi kesintilerdir. Gelir vergisi, Türkiye’de ilerleyen dilimlere göre artan oranlarla kesilir. Damga vergisi ise sabit bir orana sahiptir.
- Sosyal Güvenlik Primleri (SGK): Çalışanların emeklilik, sağlık ve iş kazası sigortası gibi teminatlarla ilgili yapılan kesintilerdir. Bu kesintiler, çalışanın sosyal güvenlik haklarını sağlar.
- İşsizlik Sigortası: Çalışanın işini kaybetmesi durumunda geçici olarak gelir desteği sağlamak amacıyla yapılan kesintidir. İşsizlik sigortası primleri, hem çalışan hem de işveren tarafından ödenir.
- Yan Haklar: Çalışanların maaşlarına ek olarak sağlanan çeşitli yardımlar (yemek, ulaşım gibi) maaş bordrosunda yer alabilir. Bu ödemeler genellikle vergiye tabi olmayan ek ödemelerdir.
2. Gelir Vergisi ve Damga Vergisi Kesintilerini Kontrol Etmek
Gelir vergisi, çalışanların maaşından kesilen en önemli vergi kalemlerinden biridir ve maaş bordrosunda oldukça belirgin şekilde yer alır. Çalışanlar, maaş bordrosunda gelir vergisinin doğru şekilde hesaplandığını ve ilgili vergi dilimlerine uygun olup olmadığını kontrol etmelidirler.
Türkiye’de gelir vergisi, maaş dilimlerine göre artan oranlarla hesaplanır. Örneğin, 2025 yılı itibarıyla gelir vergisi oranları şu şekildedir:
- 32.000 TL’ye kadar: %15
- 32.000 TL – 70.000 TL arası: %20
- 70.000 TL – 250.000 TL arası: %27
- 250.000 TL – 880.000 TL arası: %35
- 880.000 TL ve üzeri: %40
Maaş bordrosunda, bu dilimlere uygun şekilde yapılan gelir vergisi kesintisinin doğru olup olmadığını kontrol etmek önemlidir. Ayrıca, damga vergisi gibi sabit oranlı kesintiler de maaş bordrosunda belirtilir. Damga vergisi, binde 7,59 oranında alınır ve genellikle küçük bir miktar olarak yer alır. Ancak her iki kesinti de toplam maaş üzerinden doğru şekilde hesaplanmalıdır.
Eğer bu vergi kesintileri hatalı yapılmışsa veya fazla bir ödeme gerçekleştirilmişse, bu durum yasal haklarınızı ihlal edebilir. Çalışanlar, bordrosunda gösterilen gelir vergisini dikkatle inceleyerek, ödenen verginin doğru olup olmadığını kontrol etmelidir.
3. Sosyal Güvenlik Kesintilerinin Takibi
Sosyal güvenlik kesintileri, çalışanın emeklilik, sağlık hizmetleri ve iş kazası gibi teminatlarla ilgili güvencelerini sağlamak için yapılan kesintilerdir. Türkiye’de SGK primi, çalışanın brüt maaşının %14’ü oranında alınır. Bu kesinti, Sosyal Güvenlik Kurumu’na (SGK) ödenir ve çalışanın sosyal güvenlik haklarını düzenler.
Maaş bordrosunda, SGK primlerinin düzenli olarak ödenip ödenmediğini kontrol etmek önemlidir. Eğer bu kesintiler düzgün yapılmazsa, çalışanın emeklilik hakkı, sağlık sigortası ve iş kazası sigortası gibi hakları eksik veya hatalı bir şekilde kullanılabilir.
Çalışanlar, SGK primlerinin bordrosunda doğru şekilde yer aldığından emin olmalıdır. Ayrıca, işverenin sosyal güvenlik primi ödemelerini düzenli yapıp yapmadığını kontrol etmek, olası hatalı kesintilerin fark edilmesini sağlar.
4. İşsizlik Sigortası Kesintisinin İzlenmesi
İşsizlik sigortası, çalışanın işini kaybetmesi durumunda geçici bir gelir desteği sağlar. Türkiye’de işsizlik sigortası priminin oranı, çalışanın brüt maaşının %1’i kadar olup, hem işçi hem de işveren tarafından eşit olarak ödenir. Çalışanlar, maaş bordrosunda işsizlik sigortası kesintisinin doğru yapılıp yapılmadığını kontrol etmelidirler.
Eğer işsizlik sigortası kesintisi eksik veya hatalı yapılmışsa, çalışanın işsiz kalması durumunda bu sigortadan yararlanamayacağı için önemli bir kayıp yaşanabilir. Maaş bordrosunda, işsizlik sigortası kesintisinin doğru ve düzenli olarak yapıldığını kontrol etmek, çalışanların bu hakkı güvence altına almalarını sağlar.
5. Yan Haklar ve Ek Ödemelerin Doğru Hesaplandığını Kontrol Etmek
Maaş bordrosunda yalnızca maaş ve kesintiler değil, aynı zamanda çalışanların yan hakları ve ek ödemeleri de yer alabilir. Yan haklar, çalışanlara verilen yemek, ulaşım, sağlık sigortası gibi ek yardımlardır ve genellikle vergiye tabi olmayan ödemelerdir.
Çalışanlar, maaş bordrosunda belirtilen yan hakların doğru bir şekilde hesaplanıp hesaplanmadığını incelemelidir. Örneğin, işyerinin sağladığı yemek yardımı, ulaşım ücreti ya da özel sağlık sigortası gibi ödemeler doğru şekilde gösterilmeli ve bordroda belirtilen miktarlara uygun olmalıdır. Bu ödemeler, çalışanın net maaşını artırdığı için doğru hesaplanması önemlidir.
Yan hakların yanı sıra, bazen ek ödemeler de maaş bordrosunda yer alabilir. Örneğin, fazla mesai ücretleri, primler, bonuslar veya ikramiyeler gibi ek ödemeler bordroda belirtilmelidir. Bu ödemeler, çalışanın maaşını artıran ödemeler olduğundan, doğru ve zamanında ödenip ödenmediğini kontrol etmek önemlidir.
6. Yasal Haklarınızı Korumanın Yolları
Maaş bordrosunu inceleyerek yasal haklarınızı kontrol etmenin yanı sıra, yasal bir hak ihlali durumunda nasıl hareket etmeniz gerektiğini de bilmeniz önemlidir. Eğer maaş bordrosunda eksik veya hatalı bir ödeme yapılmışsa, işvereninize başvuruda bulunarak düzeltme talep edebilirsiniz. Ayrıca, SGK ve Gelir İdaresi Başkanlığı gibi ilgili devlet kurumlarına başvurabilir ve durumu rapor edebilirsiniz.
Çalışanlar, maaş bordrosunu düzenli olarak kontrol ederek, olası hataların önüne geçebilir ve haklarını savunabilir. Eğer hak ihlali durumuyla karşılaşırsanız, işvereninizle anlaşmazlık durumunda yasal yolları takip etmekten çekinmemelisiniz.
Maaş bordrosu, çalışanların yasal haklarını izleyebilecekleri, işverenlerinin yükümlülüklerini yerine getirip getirmediğini kontrol edebilecekleri önemli bir araçtır. Çalışanlar, maaş bordrosunda yer alan vergi kesintilerini, sosyal güvenlik primlerini, işsizlik sigortası kesintilerini ve yan hakları dikkatle inceleyerek, yasal haklarının korunduğundan emin olabilirler. Eğer herhangi bir hata veya eksiklik tespit edilirse, ilgili kurumlara başvurularak yasal haklar savunulmalıdır. Maaş bordrosunun düzenli olarak kontrol edilmesi, hem çalışanın hem de işverenin yasal yükümlülükleri yerine getirmesini sağlamak açısından kritik bir öneme sahiptir.
