Hayatın kaçınılmaz gerçeklerinden biri olan ölüm, geride kalanlar için hem duygusal hem de maddi anlamda zorlayıcı bir süreçtir. Türkiye’de sosyal güvenlik sistemi, hayatını kaybeden sigortalının geride bıraktığı eşine ve çocuklarına belirli koşullar altında ekonomik destek sağlamaktadır. Bu desteklerden biri de “dul parası” olarak bilinen ölüm aylığıdır. Dul parası, vefat eden eşin sigortalı olması durumunda, hayatta kalan eşin belirli şartları taşıması halinde bağlanan bir ödemedir. Peki, kimler dul parası almaya hak kazanır? Başvuru şartları nelerdir? Bu yazıda, dul parası alma şartlarını detaylarıyla ele alacağız.
1. Dul Parası (Ölüm Aylığı) Nedir?
Dul parası, Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) tarafından, vefat eden sigortalının hak sahiplerine, yani eşi ve çocuklarına belirli oranlarda bağlanan aylıktır. Bu ödeme, kişinin ölümünden sonra geride kalanların yaşamlarını sürdürebilmesi için sağlanan bir sosyal güvencedir.
Vefat eden kişinin çalıştığı süre boyunca ödemiş olduğu prim gün sayısına ve çalışma şekline göre (4A, 4B veya 4C kapsamında) dul mşı bağlanabilir. Aynı zamanda emekli olup hayatını kaybeden kişilerin de hak sahipleri bu mştan yararlanabilir.
2. Kimler Dul Parası Almaya Hak Kazanır?
Dul parası, sadece eşe değil; aynı zamanda belirli şartları sağlayan çocuklara, anneye ve babaya da bağlanabilir. Ancak bu yazının odak noktası, eşin hak sahipliğidir.
a) Eşi Ölen Kadın veya Erkek
Türkiye’de hem kadın hem de erkek, eşinin ölümü halinde dul mşı alabilir. Fakat hak kazanmak için bazı kriterlerin sağlanması gerekir. Bunlar şunlardır:
-
Resmî nikah ile evli olmak: Vefat eden kişiyle resmi evlilik bulunmalıdır. İmam nikahı geçerli sayılmaz.
-
Boşanmamış olmak: Ölüm tarihinden önce eşlerden biri boşanmışsa dul mşı hakkı doğmaz.
-
Evlilik ölümle sonlanmış olmalı: Evli olunan eşin vefatı sonucu evlilik bitmişse mş bağlanır.
-
Yeniden evlenmemek: Dul mşı almakta olan kişi yeniden evlenirse bu mş kesilir. Ancak evlilik sona ererse (boşanma ya da ölüm) mş yeniden bağlanabilir.
3. Dul Parası Almak İçin Gereken Şartlar Nelerdir?
SGK tarafından dul mşı bağlanabilmesi için vefat eden eşin belli sigorta şartlarını karşılamış olması gerekir. Bu şartlar aşağıda sıralanmıştır:
a) Sigortalılık Süresi ve Prim Gün Sayısı
Vefat eden kişinin;
-
En az 5 yıl sigortalı olması,
-
En az 900 gün prim ödemiş olması (4A ve 4B için),
-
Veya emekli olması gerekir.
Emekli olmayan ancak prim şartını sağlayan kişiler için hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanabilir.
b) Emekli Olan Kişinin Vefatı
Emekli bir kişi vefat ettiğinde, mş bağlanması için ek bir şart aranmaz. Hayattaki eşi, başvuru yaparak ölüm aylığı alabilir.
c) Bağ-Kur’lular İçin Şartlar
Bağ-Kur (4B) kapsamında olan kişilerin geride kalan eşlerinin de dul parası alabilmesi için, vefat eden kişinin;
-
En az 1800 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortası primi ödemiş olması,
-
Veya emekli olması gerekir.
4. Dul Parası Ne Kadar Süreyle Ödenir?
Dul mşı, hak sahibi eş yeniden evlenmediği sürece ömür boyu ödenir. Ancak kişi yeniden evlenirse mş kesilir. Boşanma ya da yeni eşin vefatı durumunda mşın tekrar bağlanması için yeniden SGK’ya başvuruda bulunulması gerekir.
5. Dul Parası Miktarı Ne Kadardır?
Dul mşı miktarı, vefat eden eşin mşı üzerinden hesaplanır. Ödeme miktarı, eşin yanında başka hak sahiplerinin (çocuklar, anne-baba) bulunup bulunmadığına göre değişir.
-
Sadece eş varsa: Ölüm aylığının %75’i bağlanır.
-
Eş ve çocuklar varsa: Eşe %50, çocuklara ise kalan %25 oranında paylaşılır.
-
Eş yeniden evlenirse: Aylık kesilir ve tek seferlik çeyiz parası (2 yıllık mş) ödenir.
6. Dul Parası Başvurusu Nasıl Yapılır?
Dul mşı almak isteyen kişiler, ölüm olayının gerçekleştiği tarihten itibaren SGK’ya başvuru yapmalıdır. Başvuru süreci şu şekilde işler:
a) Gerekli Belgeler
-
Nüfus cüzdanı fotokopisi
-
Ölüm belgesi (nüfus müdürlüğünden otomatik yansır, ama istenebilir)
-
Vukuatlı nüfus kayıt örneği
-
Evlilik cüzdanı fotokopisi
-
Dul mşı talep dilekçesi (SGK’dan alınır)
b) Başvuru Yeri
-
İkamet edilen yere en yakın Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğü veya Merkez Müdürlüklerine başvurulabilir.
-
E-devlet üzerinden “Ölüm Aylığı Başvuru” hizmeti kullanılarak da işlem yapılabilir.
7. Dul Parası Alırken Dikkat Edilmesi Gereken Durumlar
Dul mşı alırken bazı durumlarda mş kesilebilir ya da değişebilir:
-
Yeniden evlenmek: Mş kesilir.
-
Memur dul eşinin çalışması: Mşın %50’si bağlanır.
-
Çocuklar reşit olunca: Pay yeniden hesaplanır, eşin mşı artabilir.
-
SGK dışı gelir beyanı: Doğrudan kesilmez ama etkileyebilir.
8. Dul Mşı Alırken Çalışılabilir mi?
Evet, dul mşı alırken sigortalı olarak çalışmak mümkündür. Ancak bu durumda bağlanan mşın oranı düşebilir. Örneğin;
-
Emekli sandığı kapsamında çalışan dul eş, ölüm aylığını %50 oranında alır.
-
SSK’lı (4A) olarak çalışan dul eş, tam mş alabilir.
9. Boşanan Kişiler Dul Parası Alabilir mi?
Hayır, boşanan kişiler, eski eşlerinin vefatı sonrası dul mşı alamazlar. Ancak bazı istisnai durumlar vardır:
-
Boşanma gerçekleşmiş fakat dini nikah veya birlikte yaşam devam etmişse ve bu durum ispatlanırsa, SGK tarafından değerlendirmeye alınabilir. Ancak genellikle reddedilir.
-
Kimi zaman mahkeme kararı ile geriye dönük haklar alınabilir, fakat bu oldukça istisnadır.
10. Dul Parası İle İlgili Sıkça Sorulan Sorular
a) Hem anne hem eşten mş alınabilir mi?
Kısmen. Kişi hem kendi çalışmasından, hem eşinden, hem de anne-babasından mş alabilir. Ancak SGK, bu mşlar arasında en yüksek olanı tam, diğerini kısmi olarak öder.
b) Evliliğin süresi önemli mi?
Hayır, evliliğin süresi dul mşı için kriter değildir. Evlilik bir gün sürmüş olsa dahi, resmi nikah varsa hak doğar.
c) Erkeğe dul mşı bağlanır mı?
Evet, vefat eden kadın sigortalıysa ve şartları sağlıyorsa, geride kalan erkek eş de dul mşı alabilir.
Dul parası, vefat eden bir sigortalının geride kalan eşine hayatını sürdürebilmesi için bağlanan önemli bir sosyal güvencedir. Bu mştan yararlanabilmek için hem vefat eden eşin prim ve sigorta şartlarını, hem de hayatta kalan eşin medeni durumunu dikkatlice değerlendirmek gerekir. Evlilik süresi, cinsiyet ya da gelir durumu gibi faktörler mş miktarını etkileyebilir. Hak kaybına uğramamak için SGK’ya zamanında ve eksiksiz başvuruda bulunmak büyük önem taşır.